Vajarstvo stare Grčke kao ideal u umetnosti

Istorija umetnosti beleži razvoj i napredak vajarske umetnost od svojih početaka, hiljadama godina unazad, pa sve do savremenih autora koji zavređuju pažnju javnosti. Vajarstvo kao umetnost oblikovanja trodimenzionalnih figura od najrazličitijih vrsta materija – kamena, drveta, metala, gline, plastike i inih.

Tokom vekova, oblici su menjali svoj izgled i funkciju. Postoji verovanje da su prvi oblici stvoreni vajanjem pomagali lovcima. Takvo verovanjem zamenjeno je nakon civilizacijskog buma, naročito u antičkoj Grčkoj. Počev od VI veka pre nove, Grčka je stvarala impozantnu državu koja je napravila prekretnicu u svakom pogledu razvoja čovečanstva.

Jedan od najsjajnijih perioda koji pamti istorija umetnosti i koji, prema tome, nosi naziv – klasična umetnost – predstavljao je uzor brojnim umetnicima nakon toga. Čitav pokret renesanse zasnovan je na savršenstvu antičkog vajarstva i restauraciji umetničkih dela i obrazaca koji su bili zastupljeni kao umetnički način izražavanja u periodu stare Grčke. U nastavku teksta opisaćemo delić savršenstva antičkog vajarstva koji će vas naterati da ovu granu umetnosti zavolite još više.

Vajarstvo stare Grčke – čovek kao mera svih stvari

Poznata izreka antičkog sofiste Protagore iz Abdere glasi: “Čovek je mera svih stvari, onih koje jesu da jesu, a onih koje nisu da nisu”. Grčka umetnost je od samog početka vajarstvo gledala kao antropocentrističku delatnost, u kojoj se slavi čovek kao mera svih stvari. Skultpura nagog muškarca koji stoji, poznata pod imenom Apolon ili Kouros, bila je jedan od glavnih motiva čiji je cilj oslikavanje bogova kao ljudi.

Rani klasični period grčkog vajarstva, poznat i kao strogi stil, iznedrio je plejadu neverovatnih autora. Jedan od onih koji se izdvaja po svojoj popularnosti, ali i zbog činjenice da su njegova dela bila čest predmet replikacija od strane starih Rimljana je Miron, koji je radio isključivo u bronzi. Poznate su njegove figure grčkih atleta, u kojima hvata esenciju pokreta i skulpture životinja.

Motiv Olimpijskih igara nije bio retka pojava među vajarima u antičkoj Grčkoj. Tako je i Miron inspiraciju tražio među trkačima i bacačima diska. Njegova skulptura “Bacač diska” bila je često kopirana u motivima rimske i inih umetnosti koje su nasledile antičku.  

Vrhunac klasičnog stvaralaštva – vajar u antičkoj umetnosti

Druga polovina V veka pre nove ere sa pravom se, od strane istoričara umetnosti, smatra vrhuncem klasičnog stvaralaštva. U motivima koje obrađuje antička grčka umetnost, na posebni pijedestal postavljene su skulpture bogova.

Ljudska bića sa božanskim osobinama je bio glavni motiv grčkih vajara, jer su predstavu o bogovima zasnivali na antropocentričnom pristupu. Posledica takvog percipiranja umetnosti je rafiniran umetnički izraz koji zanemaruje predstave životinja i onozemaljskog, već se fokusira ideal ljudske figure.

U svojim odavanjima počasti bogovima i božanskom, emocije i estetika ispoljavanja istih ostala je u drugom planu. Tokom ovog perioda, primećuje se i povećano interesovanje za nagu ljudsku figuru.

Antička grčka umetnost od najranijeg perioda bavi se univerzalnih ljudskim osobinama i anatomiju predmeta skulpture odlikuje atletski građeno telo nagog čoveka. I pored anatomskog usavršavanja, odnosno sve veće spoznaje dimenzija i oblika ljudskog tela u umetničkom prikazu, vajar antičke Grčke nije se odricao ideala sportskog tipa.

Pozicija Atine u umetnosti stare Grčke

Nakon što je sa svih strana pretrpela okupacionu najezdu Persijanaca, antička država počela je da obnavlja svoje gradove i da primenjuje strategiju koji je osmislio atinski državnik i govornik – Perikle. Program za obnovu hramova i statua širom Atine privukao je veliki broj vajara, arhitekata i drugih umetnika širom zemlje.

Grčka umetnost tog perioda proslavila je veliki broj vajara, čiji su monumentalni primerci u malom broju sačuvani do danas. Najuticajniji vajar “zlatnog doba” Atine bio je Fidija. Dve monumentalne skulpture grčkih božanstava koje je izradio zapisani su velikim slovima u klasičnom periodu umetnosti.

Grčka boginja mudrosti oličena u skulpturi – Atena Partenos – bila je predviđena za hram Partenon. Sama građevina, koja se smatra vrhuncem dorskog stila, i danas predstavlja jednu od glavnih turističkih atrakcija sa statuama koje će vas još više zainteresovati za istoriju vajarstva.

Druga poznata skultpura vajara Fidije bila je statua boga Zevsa u sedećem položaju. Iako je ta statua bila jedno od čuda antičkog sveta, koju su obilazili ljudi iz cele Grčke, nikakve kopije nisu sačuvane.

Međutim, arheolozi su 1958. godine pronašli radionicu u Olimpiji gde je Fidija stvarao statuu Zevsa. Vajarski materijali od slonovače, alati i kalup, kao i deo krčaga na kojem je pisalo: “Pripadam Fidiji”.

Još jedan vajar ovog perioda, koji je zajedno sa Mironom, Fidijom i Klesilasom činio okosnicu vajarstva klasične Grčke bio je Poliklet iz Argosa. Poznat je po stvaranju Kanona – dela sa proporcijama i anatomijom ljudskog tela.

Antičko vajarstvo poznog klasičnog perioda

Negde u periodu velikog uspona i osvajanja Aleksandra Makedonskog, uz veliki porast trgovine stare Grčke sa susedima, dolazi i do promena u pristupu vajarstvu i vajarskom pokretu. Prva generacija grčkih vajara koja je stvorila škole vajarstva bila je ona u kojoj su stvarali Fidija i Poliklet. U poznom periodu klasične umetnosti, njihovi učenici menjaju pristup stvaranja umetničkog dela.

Motivi skulptura tog perioda izražavaju individualistički pristup, emotivni i identitetski prikaz predmeta, odnosno modela. Sve to dovodi do razvoja prvih portreta. U tome periodu, izdvajaju se trojica vajara – Praksitel, Skopas i Lisip.

Ono što je zajedničku za sve njih je da su umnogome olakšali prelaz sa klasičnog idealizma na helenski realizam. Praksitelove skulpture od kamena, tačnije mermera, a posebno ona gde je grčka boginja lepote prikazana naga, sa savršenim anatomskim merama, vrhunac su poznog perioda klasike.

Skopas je svojim skulpturama, posebno zbog vernog oblikovanja očiju, dao emotivan naboj statuama. Omiljeni vajar Aleksandra Velikog, Lisip, ostao je veran tradiciji klasičnog vajarstva, ali je u svojim proporcijama prikazao skulpturu tako da iz različitih uglova bude prikazano na prikladan način. Time je uveo značajnu inovaciju u dalji tok razvoja vajarstva.

Ukoliko vam je ovaj tekst zagolicao maštu o tome da i sami naučite kako da pravite skulpture po ugledu na antičke umetnike ili da vreme provedete kvalitetno učeći osnove vajanja, prijavite se na kurs vajanja kod nas.